عوامل موثر بر رشد گیاهان آکواریومی

انتخاب و استفاده از کود و مواد بارور کننده در آکواریوم گیاهی برای بسیاری از افراد مبتدی مسئله گیج‌کننده می‌باشد. خوشبختانه این روزها کودهای متنوعی برای استفاده در آکواریوم‌های گیاهی در بازار یافت می‌شود ولی اطلاعات اندکی در مورد نوع کود موردنیاز برای رشد گیاهان آکواریومی شما وجود دارد.

در هنگام انتخاب کود مناسب برای آکواریوم گیاهی خود، به نکات متعددی باید توجه کنید. اولین مورد جهت رشد مناسب گیاه آکواریومی که باید به آن توجه کرد نور و میزان مواد مغذی موجود در آکواریوم است. اگر فکر می‌کنید گیاهان موجود در تانک شما نیاز به شرایط بهتری برای رشد دارند، پس بهترین زمان است که از کود گیاهی استفاده کنید. البته قبل از افزودن هر مقدار از کود به میزان نور دریافتی گیاهان نیز باید توجه شود. بسته به اکوسیستم آکواریوم‌ها می‌توان از سطوح مختلفی از مکمل‌ها و کود گیاهی مخصوص استفاده کرد.

دومین عامل مؤثر در رشد گیاهان آکواریومی شما میزان دی اکسید کربن (CO2) موجود در آب تانک شما می‌باشد. توجه داشته باشید میزان دی اکسید کربن محلول در آب آکواریوم شما بسته به میزان تراکم گیاهی و میزان نور موجود می‌باشد. اساساً، آکواریوم با میزان نور کم و متوسط نیاز به تزریق کم CO2 و یا حتی بی‌نیاز از تزریق آن می‌باشد و در نور دهی بالا برای برقراری تعادل نیاز به تزریق مقدار بالایی از CO2 خواهد بود.

به‌طورکلی مکمل‌های آکواریومی به دو دسته ریز مغذی (Micronutrients) و درشت مغذی (Macronutrients) تقسیم می‌شوند که در ادامه این مطلب از پت پزشک با آن‌ها آشنا می‌شویم.

درشت مغذی‌های موجود در هوا و آب آکواریوم گیاهی

سه درشت مغذی کربن (C)، هیدروژن (H) و اکسیژن (O) جزو ضروری ترین عناصر برای رشد گیاهان و مواد مغذی غیر معدنی می‌باشند. اما به دلیل فراوانی این مواد در هوا و آب نیازی به‌اضافه کردن کود محلول و یا جامد در آکواریوم گیاهی خود نخواهید داشت، کافی است آکواریوم گیاهی شما به لوازم اولیه و تجهیزات مربوط به آن همچون فیلتر، نور مناسب و در صورت نیاز گیاه، سیستم CO2 مجهز باشد.

درشت مغذی اصلی مورد نیاز گیاهان آکواریومی (NPK)

نیتروژن (N): به‌طور معمول نیتروژن از منابعی چون آمونیاک، نیترات و نیتریت تأمین می‌شود. این ترکیبات در تمام آکواریوم‌هایی که ماهی دارند به‌اندازه کافی یافت می‌شود. نیتروژن یکی از اولین مواد مغذی است که برای حیات و رشد گیاهان آکواریومی ضروری است. برای تأمین نیتروژن مورد نیاز گیاهان می‌توان از کودهای مایع معروف زیر و یا کود جامد پودری شکل استفاده کنیم.

• کود محلول پریمیوم اسپیسیالیز شرکت تروپیکا (Tropica Plant Growth Specialised Fertiliser)
• کود محلول پرواسکیپ N جی بی آل (JBL ProScape N Macroelements)
• محلول نیتروژن سنتز آکوا ویترو سیچم (Seachem Aquavitro synthesis)
• محلول فلوریش نیتروژن سیچم (Seachem Flourish Nitrogen)

سطح مناسب نیتروژن مورد نیاز گیاه آکواریومی با توجه به مقدار نور و استفاده از سیستم CO2 بین 10 تا 30 ppm می‌باشد که با استفاده از کیت تست رایج در بازار می‌توانید آن را اندازه گیری کنید. کمبود این ماده اثرات مخربی بر روی گیاهان شما دارد که معمولاً با شیشه‌ای شدن (سبز کم رنگ) نوک برگ‌های تازه روییده و زرد شدن قسمت پایینی این برگ‌ها همراه است.

فسفر (P): یکی دیگر از مهم‌ترین درشت مغذی‌های موردنیاز آکواریومی فسفر می‌باشد. فسفر موجود در آب آکواریوم به شکل فسفات PO4 از مدفوع و باقی مانده غذاهای ماهیان بوده که برای آبزیان اثرات مخربی به همراه خواهد داشت و به همین دلیل باید مقدار آن در سطح پایینی در حدود 1 تا 3 ppm نگه‌داشته شود. سطح بالای این ماده در آب موجب رشد جلبک می‌باشد و به همین خاطر نیز در صورتی که از گیاهان با رشد کم مانند آنوبیاس در آکواریوم خود استفاده می‌کنید پیشنهاد می‌شود از مقدار تقریبی 0.5 ppm استفاده شود. کمبود فسفر نیز با دیدن سبزی بیش‌ازحد معمول برگ‌های قدیمی گیاهان آکواریومی آب شیرین و ریزش بیش‌ازحد آن‌ها پس از مدتی قابل تشخیص است. برای جبران کمبود فسفر در آکواریوم گیاهی حرفه‌ای از محصولات زیر استفاده می‌شود.

• محلول فسفر آکوا ویترو سیچم (Seachem Aquavitro activate)
• کود محلول معدنی فسفر شرکت برایت ول (BW Florin-P Inorganic Phosphorus Source)
• کود محلول پرواسکیپ P جی بی ال (JBL ProScape P Macroelements )
• محلول فلوریش فسفر سیچم (Seachem Flourish Phosphorus)
• پتاسیم (K): سومین درشت مغذی مورد استفاده در آکواریوم گیاهی که معمولاً مقدار آن در آب آکواریوم کمتر از مقدار مورد نیاز گیاهان برای رشد سالم و موفق است پتاسیم است. در هنگام اندازه گیری پتاسیم آب آکواریوم خود توجه داشته باشید سطح ایده آل این ماده چیزی در بازه 20 تا 50 ppm است که البته با افزایش این مقدار تا 100 ppm نیز مشکل خاصی در سلامت آکواریوم شما ایجاد نخواهد شد. برای اضافه کردن این درشت مغذی به‌صورت هفته‌ای درصورتی‌که آکواریوم شما دارای سطح نور بالا و سیستم CO2 است چیزی در حدود 20 ppm و در آکواریوم با نور کم و فاقد سیستم CO2 مقداری نزدیک به 10 ppm را پیشنهاد می‌کنیم که با استفاده از کود محلول در آب معروف زیر قابل افزایش می‌باشند.
  • کود محلول پتاسیم شرکت برایت ول (BW Florin-K Potassium)
  • کود محلول آکوا فلورین شرکت تروپیکال (Tropical Aqua Florin)
  • محلول پتاس شرکت ریف لاورز (Reeflowers Aqua Plants Potash)
  • کود محلول پرواسکیپ پتاسیم خالص جی بی ال (JBL ProScape K Macroelements)
  • محلول فلوریش پتاسیم سیچم (Seachem Flourish Potassium)
  • محلول کود پتاسیم شرکت ایزی لایف (Easy Life Kalium – Potassium)

  کمبود پتاسیم در آکواریوم گیاهی معمولاً با زرد شدن لبه برگ‌ها و یا سطح برگ گیاهان همراه خواهد بود.

درشت مغذی ثانویه در کود آکواریوم گیاهی

منیزیم (Mg): در آب شهری به صورت کاتیون منیزیم Mg2+ یافت می‌شود که گیاهان آکواریومی به‌راحتی قادر به جذب آن هستند. منیزیم به‌عنوان هسته مرکزی سازنده کلروفیل و تنها عنصر فلزی موجود در کلروفیل گیاهان می‌باشد و به همین خاطر نیز در رشد، فتوسنتز گیاهان آکواریومی و تولید آنزیم خاص برای جذب دیگر مواد نقش بسزایی را ایفا می‌کند. خوشبختانه در آب شهری به مقدار کافی کاتیون منیزیم (در حدود 5 تا 10 ppm) وجود دارد و با سیفون و تعویض آب می‌توانید مقدار موردنیاز منیزیم گیاهان آکواریومی خود را درصورتی‌که سطح CO2 محلول در آب شما و تراکم گیاهان آکواریوم شما متوسط و یا پایین است تأمین نمایید. در صورت نیاز به‌اضافه کردن این ماده به آب آکواریوم خود از کود محلول زیر می‌توانید استفاده کنید.

• کود محلول پرواسکیپ Mg جی بی ال (JBL ProScape Mg Macroelements)
• انواع کود مایع کامل آکواریوم گیاهی (معمولاً با نام کود مولتی عرضه می شوند)

در صورت کمبود این ماده در آب آکواریوم شما به‌زودی شاهد نقطه‌های زرد رنگ بر روی برگ‌های گیاهان خواهید بود که در صورت تأمین نکردن منیزیم نقطه‌های زرد رنگ به سوراخ تبدیل شده و پس از مدتی افزایش ریزش برگ‌ها را شاهد خواهید بود.

گوگرد (S): گوگرد و یا همان سولفور (Sulfur) نیز یکی از مهم‌ترین مواد برای رشد گیاهانی که به صورت غرق آبی از آن‌ها در آکواریوم خود استفاده می‌کنید در آب می‌باشد. گوگرد نیز در کنار دیگر عناصر معرفی شده برای تشکیل کلروفیل، فتوسنتز، تنفس، استفاده از فسفر و جذب سایر مواد مغذی در گیاهان ضروری است. سطح گوگرد محلول در آب لوله کشی به‌صورت سولفات برای رشد گیاهان آکواریومی کافی می‌باشد. توجه داشته باشید که با تجزیه باقی مانده غذای ماهی و قسمت مرده گیاهان نیز مقدار موردنیاز گیاهان شما را به این ماده برطرف می‌کند. تقریباً در تمامی کود محلول در آب که به صورت یکجا عرضه می‌شوند مقدار کمی گوگرد نیز استفاده می‌شود.

کلسیم (Ca): گیاهان قابل نگهداری در آب شیرین مانند دیگر گیاهان برای ساخت دیواره‌های سلولی از کتات کلسیم استفاده می‌کنند. در صورتی که آب در دسترس شما خیلی سبک نباشد معمولاً این ماده نیز همانند گوگرد به اندازه کافی در آب وجود دارد و با تعویض منظم مقداری از آب آکواریوم خود می‌توانید مقدار مورد نیاز گیاهان آکواریومی که در حدود 20 تا 30 ppm می‌باشد محیا خواهد شد. براثر کمبود کلسیم در آکواریوم گیاهی به‌زودی شاهد تغییراتی مانند تغییر رنگ ریشه گیاهان به قهوه‌ای سوخته و پیچ خوردن برگ تازه روییده خواهید بود که پس از مدتی در صورت محیا نشدن مقدار کلسیم مورد نیاز پوسیدگی گیاه رخ خواهد داد. وجود شن و سنگ آهکی در کف آکواریوم باعث افزایش تدریجی کلسیم در آب آکواریوم شما خواهد شد همچنین خاک و کود شرکتی مرغوب نیز تا چند سال خیال شما را در رابطه با کمبود کلسیم با تنظیم سختی آب راحت می‌کند.

ریز مغذی و مواد معدنی کود آکواریوم گیاهی

آهن (Fe): آهن فروس Fe+2 در تولید کلروفیل، تنفس و فتوسنتز گیاهان کاربرد دارد و اولین کودهای مخصوص آکواریوم گیاهی که به‌صورت تجاری عرضه شدند، کود آهن بود. در صورت پایین بودن سطح آهن در آب آکواریوم گیاهی شما برگ تازه روییده رنگ پریده و زرد می‌شوند با اینکه رگهای مرکزی برگ سبز هستند و کاهش رشد مشهود است. برای رشد سالم، شادابی و زیبایی گیاهان آکواریومی خود، پیشنهاد می‌کنیم به صورت دوره‌ای (هفتگی – ماهیانه) و یا پس از تعویض آب از کود حاوی آهن استفاده کنید. برای این منظور می‌توان از کود محلول و جامد زیر استفاده کنید که طریقه مصرف و دوز مناسب با توجه به مقدار CO2 و نور بر روی بسته‌بندی این محصولات درج شده است اما به صورت معمول مقدار 0.2 الی 1 ppm محلول در آب از این عنصر برای آکواریوم گیاهی مناسب می‌باشد.

• • کود محلول نوترو فرو شرکت پروداک (PRODAC Nutron Ferro Fertilizzante per piante)
  • کود محلول پرواسکیپ آهن و عناصر کمیاب جی بی ال (JBL ProScape Fe+Microelements)
  • کود آهن شرکت تروپیکال (Tropical FERRO-AKTIV)
  • محلول فلوریش آهن سیچم (Seachem Flourish iron)
  • محلول آهن و منگنز کنت مارین (KENT MARINE Iron & Manganese)
  • محلول ECA شرکت ای دی ای (ADA NATURE ECA)
  • محلول آهن فرو شرکت ایزی لایف (Easy Life Ferro)
  • آهن جامد شرکت ای دی ای ADA برای جذب از ریشه در بستر آکواریوم های گیاهی پلنت (ADA NATURE Iron Bottom)
  • قرص فر اکتیو E15 شرکت دنرله (Dennerle E15 FerActiv Tablets)
  • کلر (Cl-): منظور از کلر به عنوان یک ریز مغذی مناسب گیاهان آکواریومی فرم یونی کلر می‌باشد نه کلریک اسید (Cl2) موجود در آب لوله کشی، که در ترکیباتی چون نمک طعام یافت می‌شود ولی نمک‌های متنوعی از کلر نیز در ترکیب با فلزاتی چون پتاسیم و … وجود دارد. این ریزمغذی در مقدار خیلی کم برای رشد گیاهان ضروری است و به همین دلیل نیز جزو ریز مغذی‌ها دسته بندی می‌گردد. مقدار مورد نیاز آکواریوم‌های گیاهی از این ماده در آب لوله کشی وجود دارد و با تعویض آب به صورت دوره‌ای می‌توانید این مقدار را فراهم نمایید. البته با استفاده از کودهای پتاسیم موجود در بازار نیز که در همین مطلب با آن‌ها آشتا شدیم مقداری کلر به آکواریوم شما اضافه می‌شود.
  • بور (B): از جمله ریز مغذی‌هایی است که به صورت اسید بوریک B(OH)3 و یون بورات B(OH)4- توسط گیاهان قابل جذب می‌باشد. غلظت بور در آب دریا نزدیک به 5 میلی‌گرم در لیتر است اما در آب شیرین سطح این ماده باید در حدود 0.1 تا 0.5 میلی‌گرم در لیتر برای رشد گیاهان باشد. اهمیت بور (Boron) با اثرات مخرب ناشی از کمبود این ماده مشخص می‌گردد که می‌توان به دفورمه شدن و یا از بین رفتن ریشه، برگ و ساقه‌های گیاهان آکواریومی همانند کمبود کلسیم اشاره نمود. مهم‌ترین نقش این عنصر در انتقال قند به مناطقی با رشد سریع می‌باشد و همچنین در واکنش احیای آنزیمی آهن به‌صورتی که برای گیاه توسط ریشه‌ها قابل‌استفاده شود دخیل می‌باشد. کمبود بور باعث کاهش جذب مواد مغذی مثل منیزیم، کلسیم، پتاسیم و فسفات که نقش بسزایی در رشد گیاه دارند می‌شود.مس (Cu): یکی از سمی‌ترین عناصر در محیط آبی است ولی با این وجود برخی از گیاهان آبی به مقدار خیلی کم از این ریز مغذی برای انجام واکنش‌های آنزیمی (فنول اکسیداز، سوپر اکسید دیسموتاز و آسکوربیک اسید اکسیداز) نیاز دارند. توجه داشته باشید که سطح بالای مس در محیط آبی از جذب آهن و منگنز توسط گیاهان جلوگیری کرده و باعث بروز علائم کمبود هر یک از این عناصر خواهد شد و به دلیل سمی بودن مس برای آبزیان معمولاً در اکثر کودهای محلول در آب و پودری مخصوص آکواریوم از مس استفاده نمی‌شود و در محصولاتی مانند Seachem Flourish نیز با درصدی ناچیز در حدود 0.0001% استفاده می‌گردد.
  • مولیبدن (Mo): تمامی گیاهان آکواریومی برای متابولیسم نیتروژن در آب به Molybdenum احتیاج دارند. البته برای رشد موفق گیاه آبی نیاز به مقدار بسیار ناچیزی از این عنصر وجود دارد. مولیبدن نیز مانند دیگر ریز مغذی در اکثر کودهای جامع تولیدشده برای آکواریوم گیاهی کامل که معمولاً با نام مولتی در بازار عرضه می‌شوند در کنار دیگر مواد مغذی وجود دارد.
  • روی (Zn): برای متابولیسم کربوهیدرات و تنظیم مقدار رشد گیاه، روی (Zinc) ضروری می‌باشد که مقدار مناسبی از آن در آب لوله کشی و یا کود آکواریوم گیاهی مولتی وجود دارد.

منبع: سایت پت پزشک